Pomyślołef o kóńcówkaf wyrazóf.
Opowiadałem już o moich fascynacjach zjawiskami językowymi w naszej części Słowiańszczyzny (słowiańskiego continuum dialektalnego). Było o mazurzeniu, jabłonkowaniu i kaszubieniu. Dziś udajemy się w góry, ale nie na Podhale, lecz na Spisz. To piękne miejsca.
Spisz znajduje się obecnie w dwóch państwach: Słowacji i Polsce, choć przez wieki był to teren, gdzie Polska sąsiadowała z Węgrami. Grody spiskie padły ofiarą zaborczej Austrii jako pierwsza część upadającej w XVIII wieku Rzeczypospolitej. Tę fascynującą krainę zamieszkiwali i zamieszkują: spiska ludność góralska o świadomości etnicznej polskiej i słowackiej, spiscy Niemcy, Rusini Karpaccy (Rusnacy), Słowacy, Żydzi, Romowie. Polska część nazywana jest przez geografów Zamagurzem Spiskim. Mapa pogranicza galicyjsko-węgierskiego z roku 1919 pomoże nam zrozumieć, że granice narodowe nie zawsze się pokrywają z państwowymi.
Językowe bogactwo Spisza jest wciąż dla mnie gmachem pełnym nieznanych komnat ze skarbami z dawnych czasów i elementów designu pożyczonych od sąsiadów.
Dziś przyjrzymy się zakończeniom wyrazów. Polonistycznym slangiem powiem, że na Spiszu zasadniczo wygłosowe –ch przechodzi w –f. Czyli że dom ma daf, ale wróbel siedzi na dachu. To nie jest jedyne –ch, ponieważ podobnie jak w języku staropolskim –ch było końcówką czasu przeszłego. Zatem staropolskiemu widziałach odpowiada spiskie widziałaf ‘widziałam’.
W miejscowości Czarna Góra, sąsiadującej przez rzekę Białkę z Podhalem, częstsza jest jednak końcówka –k. Gdyby czarnogórzanka opowiadała nam o spotkaniu z Ondraszem i Juraszem, rzekłaby:
Widziałak dwók zbójnikók
Dlaczego zbójnikók, skoro polską końcówkę –ów wymawia się przez f [uf]? Dlatego może, że skoro Czarna Góra nie mówi –f, to jej wybór –k był radykalny. Ale może dlatego, że nie –ów tam jest zamieniane, ale karpackie –och, będące końcówką dopełniacza języka rusińskiego, obecne też w dialekcie wschodniosłowackim.
Dlatego też w „efowej” części polskiego Spisza piszą niekiedy zbójnikóf, ponieważ podstawą jest nie forma zbójników, lecz zbójnikóch.
Wszystko jasne? Jeśli nie, to przyjedźcie i pouczcie się z pięknej, nowiutkiej „Spiskiej czytanki”. Jak i jo jef to zrobiół (zrobiyłef / zrobiyłek).
